Tüm küçük çocuklar ara sıra dürtüsel veya karşı gelen davranışlar sergiler. Bazen bu, normal bir duygusal tepkinin parçasıdır. Ancak, bu davranışlar aşırı veya gelişim düzeyleri için normların dışındaysa, bu bir davranış bozukluğunun işareti olabilir.
Çocuklarda en sık görülen davranış bozuklukları şunlardır:
- Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB)
- Davranım bozukluğu (DB)
- Karşıt olma karşı gelme bozukluğu (KOB/KGB)
DAVRANIŞ BOZUKLUĞU NEDİR?
Çocuklarda, en az 6 ay süren, okulda, evde ve sosyal ortamlarda sorunlara neden olan yıkıcı davranışlar örüntüsü olarak tanımlanır. Bu, çocukların bazen sergilediği zorlayıcı davranışlardan farklıdır. Hemen hemen tüm çocuklar bir noktada öfke nöbetleri geçirecek veya saldırgan davranışlarda bulunacaktır. Zorlayıcı da olsa, bu davranışlar çocukluk gelişiminin normal bir parçası ve çocuğun duygularını ifade etme biçimidir.
Davranış bozuklukları, otizm spektrum bozukluğundan (OSB) farklıdır. OSB, ebeveynlerin olağandışı veya zorlayıcı bulduğu davranışlara neden olabilir, ancak bunlar çocukların dünyayı nasıl deneyimlediklerinin sonucudur.
- DİKKAT EKSİKLİĞİ HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU
Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB) dikkat eksikliği, aşırı hareketlilik ve dürtüsellik olmak üzere üç temel belirtiden oluşan bir çocukluk çağı psikiyatrik bozukluğudur.
DEHB çoğunlukla yedi yaşından önce başlar ve erkek çocuklarda daha sık görülür. DEHB olan çocukların çoğu bebeklikten beri hareketli olan çocuklarken, bazıları da 3-4 yaşlarında hareketli olmaya başlayan çocuklardır. Henüz okula başlamamış çocuklarda çoğunlukla ilk fark edilen belirtiler aşırı hareketlilik ve dürtüselliğe bağlı belirtilerdir. Çocuk okula başladığında dikkat eksikliğine bağlı belirtiler de fark edilmeye başlanır.
DEHB’nun başlıca üç alt tipi vardır:
Hiperaktif /dürtüsel tip: Daha çok aşırı hareketlilik ve dürtüsellik belirtileri ön plandadır.
Dikkatsiz tip: Çocukta belirgin bir aşırı hareketlilik / dürtüsellik olmadan dikkat eksikliği bulunmaktadır. Böyle çocuklarda davranışsal belirtiler olmadığından dikkat eksikliğinin fark edilmesi gecikebilir ve çocuğun özellikle okul hayatında ciddi zorluklar yaşamasına yol açabilir.
Karışık tip: Hem aşırı hareketlilik / dürtüsellik belirtileri hem de dikkat eksikliği belirtileri beraber bulunurlar.
Doktorlar genellikle DEHB’yi 6 yaşından sonra teşhis ederler. Bunun nedeni, bir çocuk okula başladığında ve daha sessiz, hareketsiz aktivitelere uyum sağlamakta zorlandığında semptomların daha belirgin olabilmesidir.
Aşırı Hareketlilik Ve Dürtüsellik Belirtileri
- Sanki motor takılmış gibi sürekli hareket halinde olma, gereksiz yere sağa sola koşturma, eşyalara tırmanma
- Durduğu yerde kıpır kıpır olma, sakin bir şekilde yerindeoturamama
- Çok konuşma, bağırarak konuşma
- Sakin bir şekilde oynayamama
- Sınıfta kalkıp dolaşma, sık sık dışarı çıkma
- Kendine veya etrafa zarar verici davranışlar, sakarlık, sıkkaza geçirme
- Sonunu düşünmeden hareket etme, gözü karalık, tehliketanımama
- Sık sık insanların sözünü kesme, laf arasına girme
- Tehlikeli işler yapma (örneğin ateşle, bıçakla, elektrikle oynama, yola atlama gibi)
- Soru bitmeden cevabını söyleme
- Sırasını beklemede güçlük, çabuk sıkılma
- Sık sık kavga çıkarma, kavgalara karışma
Dikkat Eksikliği Belirtileri
- Okulda dersi dinlemede, dikkatini vermede güçlük
- Ders anlatılırken başka şeylerle meşgul olma, etrafıyla konuflma
- Ödevlerini unutma
- Evde tek başına ders başında oturamama, sürekli anne babaya ihtiyaç duyma
- Ders yaparken dikkatinin çabuk ve kolay dağılması, çeşitli bahanelerle sık sık ders başından kalkma
- Ders yapma ve kitap okuma gibi dikkat ve zihinsel çaba gerektiren işlere karşı isteksizlik
- Başta dersler olmak üzere günlük hayatla ilgili görev ve sorumluklarını sık sık unutma
- Kendisine söylenilen şeyleri sık sık unutma
- Eşyalarını sık sık bir yerlerde unutma, kaybetme
- Birileriyle konuşurken sanki dinlemiyor gibi olma, dalıp gitme
- Herhangi bir işle ilgili yönergeleri takip etmekte zorlanma
- Dağınıklık, eşyalarını toparlamada ve sahip olmada zorlanma
- Başladığı işi bitirmede güçlük
- Organize olmada güçlük
- DAVRANIM BOZUKLUĞU
Başkalarının temel haklarına saldırıldığı, yaşa uygun başlıca toplumsal değerlerin ya da kuralların hiçe sayıldığı, yineleyici bir biçimde ya da sürekli olarak görülen bir davranış örüntüsüdür. Davranım bozukluğu olan çocuk ve ergenlerde göze batan duygusal ve davranışsal özelliklerin başında başkalarının istek ve duygularını önemsememe ve aldırmama gelir. Empati denen, kendini karşısındaki bireyin yerine koyma işlevini başaramaz, karşıdakinin hislerini anlayamazlar. Bu durum başkalarına zarar vermeyi saldırganca davranmayı kolaylaştırır. Katı, acımasız ve arsız olmaları nedeniyle yaptıkları hatalardan, yanlışlardan genellikle pişman olmaz, suçluluk duygusu yaşamazlar. Dışarıdan güçlü ve korkusuz görünseler ya da böyle görünmeye çalışsalar da aslında kendilerine güvenleri oldukça azdır. Engellenmeye karşı tahammülleri yoktur, hemen sinirlenir, öfkelenir ve kızarlar.
DB belirtileri şunları içerir:
- Saldırganlık veya kavga, zorbalık, birini cinsel aktiviteye zorlama
- Yangın çıkarmak veya mala zarar vermek
- Yalan söylemek veya başkalarını kandırmak gibi hilekarlık
- Okula gitmemek, kaçmak veya hırsızlık yapmak gibi önemli kural ihlalleri
- KARŞIT OLMA KARŞI GELME BOZUKLUĞU
KOB/KGB olan çocuklar ve ergenler, ebeveyn, bakıcı veya öğretmen gibi otorite figürlerine karşı sürekli bir düşmanca davranış modeli sergilerler. Davranım bozukluğundan farklı olarak, KOB/KGB’li çocuklar, büyük kurallar ve sosyal normlardan ziyade küçük kuralları ihlal etme eğilimindedir.
KOB/KGB olası işaretleri:
- Öfke nöbetleri ve sinirlilik
- Sürekli kuralları sorgulama
- Talimatları izlemeyi reddetme veya inatçılık
- Başkalarını kasıtlı olarak rahatsız etmek veya üzmek gibi kışkırtıcı davranışlar
- Kinci tutum
Doktorlar KOB/KGB’yi ancak davranış 6 aydır devam ediyorsa, evde veya okulda sürekli bozulmaya neden oluyorsa ve başka bir zihinsel sağlık durumunun sonucu değilse teşhis edebilir.
DAVRANIŞ BOZUKLUĞUNA NE YARDIMCI OLABİLİR?
Davranış bozukluklarının yönetimi, çocuğun ihtiyaçlarına, ailesinin ihtiyaçlarına ve bozukluğun türü ve ciddiyetine bağlı olarak değişebilir. Yardımcı olabilecek yaklaşımlar şunları içerir:
- EBEVEYN DANIŞMANLIĞI: Ebeveynlerin veya bakıcıların, çocuklarının davranışlarını yönetmelerine, onlarla etkili iletişim kurmanın yollarını kullanmalarına, kural ve sınırları çizmenin etkili yollarını öğrenmelerine yardımcı olur. Küçük çocuklar için bu genellikle ana yaklaşımdır. İzmir Alsancak’ta bulunan danışmanlık merkezimizde, çocuk psikoloğumuz sizlere bu konuda danışmanlık yapacaktır.
- BİREYSEL TERAPİ: Bu, daha büyük çocukların ve ergenlerin duygularını yönetme ve stresli durumlara nasıl tepki vereceklerini öğrenmelerine yardımcı olabilir. Çocuk ve Ergen Psikoloğu ile bireysel danışmanlık alabilirsiniz.
- AİLE TERAPİSİ: Bu, aile üyelerinin birbirleriyle duygular ve sorunlar hakkında nasıl konuşacaklarını öğrenmelerine ve bunları çözmenin yollarını bulmalarına yardımcı olabilir.
- İLAÇ TEDAVİSİ: Çocuğun DEHB gibi bir bozukluğu varsa, ilaç tedavisi semptomları azaltabilir. Ancak ilaçlar davranış bozukluklarını iyileştirmez.
Ayrıntılı bilgi almak ve randevu oluşturmak için “İletişim” sekmesinden bize ulaşabilirsiniz.
